МУҲАММАД АТ-ТАБИБ АЛ-ҲАРАВИЙ

Ушбу рисола Арғунхон подшолик қилган – (1284 – 1291 ) йилларда унинг буйруғи билан ёзилган.

БИРИНЧИ БОБ – НОНЛАР ҲАҚИДА

Ювилган буғдой унидан тайёрланган нон
Табиати: Иссиқ ва совуқ.
Хосияти: Озиқлик қуввати кўп, қонни тозалайди.
Зарарини даф этиш: Бузварий сканжубинига қўшиб ейилади.

Патир нон

Табиати: Қуюқ, жисмоний меҳнат билан шуғулланганларга яхшидир.
Хосияти: Кеч ҳазм бўлади.
Зарари: Қорин оғриғи келтириб чиқаради.
Зарарини даф этиш: Зира ҳазм дорисига қўшиб ейилади.

Чала пишган нон

Табиати юмшоқ:
Хосияти тез ҳазм бўлади ва создир.
Зарараи: Бемор еса заифлаштиради.
Зарарини даф этиш: Ҳалим ва асида билан бирга истеъмол қилинади.

Гуручдан қилинган нон

Табиати совуқ ва қуруқ:
Хосияти: Ични қотиради ва нам ҳавога создир.
Зарари: Қўланж касалини пайдо қилади ва жигар йўлини беркитади.
Зарарини даф қилиш: Ёғ ёки сут билан ейилади.

Арпа нон

Табиати: Совуқ ва ҳўл.
Хосияти: Иссиқ мижозли одамга ва иссиқ ҳавога создир.
Зарари: Ошқозон касалини пайдо қилади ва ел туғдиради.
Зарарини даф этиш: Ҳазм бўлиши учун абоба ва ҳалво билан истеъмол қилинади.

Нўхат нон

Табиати: Иссиқ ва ҳўл.
Хосияти: Танани семиртириб қувват беради.
Зарари: Жигар, ошқозон ва буйрак оғриғи пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Исириқ ва ёғ билан истеъмол қилинади.

Боқила нон

Табиати: Совуқ ва ҳўл.
Хосияти: Кўкрак оғриғи ва назла учун фойдалидир.
Зарари: Бош оғриғи ва ел пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Совуқ мижоз киши зира ва кийик ўт билан, иссиқ мижоз киши эса сиркага қўшиб истеъмол қилади.

Тариқ нон
Табиати: Иссиқ ва қуруқ.
Хосияти: Ич кетказади ва истисқога яхшидир.
Зарари: Иссиқликни кўтаради ва қуланж касалини пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Ёғ ва ширинлик қўшиб истеъмол қилинади.

Кумоч нон

Табиати иссиқ ва совуқ.
Хосияти: Жисмоний меҳнат билан шуғулланувчига создир.
Зарари: Умрни қиқартиради ва бой одамларга тўғри келмайди.
Зарарини даф этиш: Думба ёғи билан истеъмол қилинади.

Балут нон

Табиати совуқ ва қуруқ:
Хосияти: Бавосир ва ич кетишни яхши қилади.
Зарари: Қорин оғриғи ва қуланж пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Ширинлик ва ёғ билан истъмол қилинади.

Ясмиқ нон

Табиати: Қуруқ ва иссиқликда мўътадил.
Хосияти: Қон босими, чечак ва ич кетишни яхши қилади.
Зарари: Меланхолия ва савдойиликни келтириб чиқаради.
Зарарини даф этиш: Ҳазм бўлиши учун қалампирмўнчоқдан қилинган ҳазм дориси билан қўшиб истеъмол қилинади.

Мошанг ва мош нон

Табиати совуқ ва ҳўл.
Хосияти: Иситмага ва бемор учун фойдалидир.
Зарари: Ел туғдиради.
Зарарини даф этиш: Зира ҳазм дориси ва исириқ билан қўшиб истеъмол қилинади.

Ловия нон

Табиати совуқ ва ҳўл.
Хосияти: Сийдик ҳайдайди ва ични юмшатали.
Зарари: Ошқозон касали пайдо қилади ва ел туғдиради.
Зарарини даф этиш:Сирка ва исириқ қўшиб истеъмол қилинади.

Зоғора нон

Табиати совуқ ва қуруқ.
Хосияти: Сийдик ҳайдайди ва қориндаги иссиқни олади.
Зарари: Кеч ҳазм бўлади ва қонни куйдиради.
Зарарини даф этиш: Ёғ ва ширинлик билан истеъмол қилинади.

 

ИККИНЧИ БОБ –СУВЛАР ҲАҚИДА

Соф ҳовуз суви

Табиати: совуқ ва ҳўл.
Хосияти: Таомни ўз жойига етказади.
Зарари: Кўп ичиш овқат ҳазм қилишга зиён келтиради.
Зарарини даф этиш: Сканжубин ва нордон шарбатлар билан истеъмол қилинади.

Ях ва қор суви

Табиати: Совуқ ва қуруқ.
Хосияти: Иссиқ мижозга ва жигар учун создир ва заиф меъдага қувват беради.
Зарари: Бел оғриғи келтириб чиқаради ва ични суради.
Зарарини даф этиш: Иссиқ мижоз дорилар билан истеъмол қилинади.

Булоқ суви

Табиати: Совуқ ва қуюқ.
Хосияти: Иссиқ, жигарга фойдаси бор ва овқатни ҳазм қилдиради.
Зарари: Асабни бўшаштиради.
Зарарини даф этиш: Қанд шарбати, ҳаммом, гулоб ва бидмушк шираси билан создир.

Ёмғир суви
Табиати: Озгина иссиқ.
Хосияти: Кўкрак оғриғи ва йўталга фойдалидир.
Зарари: Иссиқ мижозга зиёлидир ва иситмали одамга зарардир.
Зарарини даф этиш: Асал билан бирга истеъмол қилинади.

Кориз суви

Табиати: Совуқ, ҳўл ва қуюқ.
Хосияти: Қуланжга фойдалидир.
Зарари: Кеч ҳазм бўлади.Зарарини даф этиш: Қанатиб совитилади ва сўнг ичилади.

Қудуқ суви

Табиати: Совуқ ва қуюқ.
Хосияти: Қуланжга фойдалидир.
Зарари: Кеч ҳазм бўлади ва ел туғдиради.
Зарарини даф этиш: Қайнатиб совитилади ва кейин истеъмол қилинади.

Қайноқ сув

Табиати: Иссиқ ва ҳўл.
Хосияти: Ични юмшатади ва меъдани балғамдан тозалайди.
Зарарини даф этиш: Қусиш учун яхшидир.

Шўр сув

Табиати: Иссиқ ва қуруқ.
Хосияти: Ични ҳайдайди, қориндан келган қонни тўхтатади.
Зарари: Қичима ва баҳақ пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Ёғлиқ ва ширин таомлар билан бирга истеъмол қилинади.

Нефт конида бўладиган сув

Табиати : Иссиқ ва қуруқ.
Хосияти: Бел оғриғи ва буғим оғриғига яхшидир.
Зарари: Кўз нурини йўқотади ва бош оғриғини пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Олма шарбати билан ичилади.

Тилла ва кумуш конида бўладиган сув

Табиати: Мўътадил.
Хосияти: Савдога фойдалидир.
Зарари: Қонни бузади.
Зарарини даф этиш: Товуқ тухумининг сариғи, гуруч ва сут билан бирга истеъмол қилинади.

Темир конида бўладиган сув

Табиати: Совуқ ва қуруқ.
Хосияти: Меъдани кучли қилади ва талоқ иллатини йўқотади.
Зарари: Қуланж пайдо қилади ва сийдик келишини қийинлаштиради.
Зарарини даф этиш: Ёғлиқ ва ширин таомлар билан бирга истеъмол қилинади.

Лойқа сув

Табиати: Совуқ ва қуруқ.
Хосияти: Фойдасиздир.
Зарари: Қонни бузади.
Зарарини даф этиш: Гулоб ва мастаки билан бирга ичилади.

Аччиқ сув

Табиати: Иссиқ ва қуруқ.
Хосияти: Ични юргизади ва бурун йўлини очади.
Зарари: Баданни озғин қилади ва қонни бузади.
Зарарини даф этиш: Чилон жийда ва мирд меваси истеъмол қилинади.

Сасиган сув

Табиати: Совуқ ва оғир.
Хосияти: Фойдасиздир.
Зарари: Қонни бузади.
Зарарини даф этиш: Гулоб ва мастака билан бирга ичилади.

Туриб қолган сув

Табиати: Оғир.
Хосияти: Фойдасиздир.
Зарари: Бошни катта қилади.
Зарарни даф этиш: Қайнатиб совутилади ва ичилади.

 

УЧИНЧИ БОБ – ДОНЛАР ҲАҚИДА

Буғдой

Табиати: Иссиқ ва ҳўл.
Хосияти: Шишни йўқ қилади.
Зарари: Тиқилма пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Ширинликлар билан даф этилади.

Арпа

Табиати: Совуқ ва ҳўл.
Хосияти: Сувдан чиққан қуйқаси эшакемини қайтаради.
Зарарини даф этиш: Қовуриб истеъмол қилинса яхшидир.

Тариқ

Табиати: Совуқ ва қуруқ.
Хосияти: Сийдикни ҳайдайди ва қориндаги иссиқни олади.
Зарари: Кеч ҳазм бўлади.
Зарарини даф этиш: Сут ёки ёғ билан истеъмол қилинади.

Гуруч

Табиати: Совуқ ва қуруқ.
Хосияти: Қувватни оширади ва меъдага фойдалидир.
Зарари: Қуланж билан оғриган беморга зиёни бор.
Зарарини даф этиш: Ёғ ёки сут билан истеъмол қилинади.

Нўхат

Табиати: Иссиқ ва қуруқ.
Хосияти: Қувватли ва уруғни кўпайтиради.
Зарари: Буйрак ва қовуқ оғриғи пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Кўкнори ва сирка билан истеъмол қилинади.

Боқила

Табиати: Совуқ ва ҳўл.
Хосияти: Йўтал ва иситмага фойдалидир.
Зарари: Сезгиларни бўшаштиради.
Зарарини даф этиш:Тузва кийик ўти билан бирга истемол қилинади.

Ловия

Табиати: Иссиқ ва ҳўл.
Хосияти: Сийдик ҳайдайди ва семиртиради.
Зарари: Кўз нурига зиёни бор.
Зарарини даф этиш: Зайтун ёғи ва маринад билан истеъмол қилинади.

Мшанг

Табиати: Совуқ ва ҳўл.
Хосияти: Иситмани яхши қилади.
Зарари: Тишга зиёни бор.
Зарарини даф этиш: Бодм ёғи билан бирга истеъмол қилинади.

Ясмиқ

Табиати: Мўътадил.
Хосияти: Меъдани кучли қилади.
Зарари: Мелаихолия ва савдо пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Исмалоқ ва лавлаги билан истеъмол қилинади.

Крахмал

Табиати: Совуқ ва ҳўл.
Хосияти: Сафро кучини кесади.
Зарари: Кеч ҳазм бўлади.
Зарарини даф этиш: Ширинлик билан бирга истеъмол қилинади.

 

ТЎРТИНЧИ БОБ – ГЎШТЛАР ҲАҚИДА

Қулон гўшти

Табиати: Иссиқ, қуруқ ва қуюқдир.
Хосияти: Буғим оғриғига фойдалидир.
Зарари: Меъда ва қуланж касалини пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Занжабил, долчин ва хавлинжон қўшиб пиширилади.

Қўй гўшти

Табиати: Иссиқ ва ҳўл.
Хосияти: Соғлом одам учун жуда фойдалидир.
Зарари: Иссиқ мижозга ярамайди.
Зарарини даф этиш: Зирк ва тотим билан пиширилади.

Эчки гўшти

Табиати: Мўътадил.
Хосияти: Тез ҳазм бўлади.
Зарари: Кабоб қилиб еса қуланж пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Шолғом ва ёғ қўшиб пиширилади.

Эчки боласининг гўшти

Табиати: Совуқ ва ҳўл.
Хосияти: Ҳамма иллатдан асрайди.
Зарари: Совуқ мижоз одамга ёмондир.
Зарарини даф этиш: Ёғ ва иссиқ мижоз дорилар истеъмол қилинади.

Мол гўшти

Табиати: Совуқ ва қуруқ.
Хосияти: Меъдани мустаҳкамлайди.
Зарари: Савдо ва шиш пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Занжабил, мурч ва шарбат билан яхшидир.

Барра гўшти

Табиати: Совуқ ва қуруқ.
Хосияти: Соғлом одам ва беморга яхшидур.
Зарари: Шиллиқ хилтларни пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Чилонжийда ва исканжубин билан зарарини даф этилади.

Бузоқ гўшти

Табиати: Енгил.
Хосияти: Иссиқ меъдага фойдалидир.
Зарари: Қора жигарни бўшаштиради.
Зарарини даф этиш: Долчин ва мурч билан бирга истеъмол қилинади.

От гўшти

Табиати: Иссиқ ва қуруқ.
Хосияти: иссиқ қон пайдо қилади.
Зарари: Бавосир пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Халила мурабборси билан истеъмол қилинади.

Туя гўшти

Табиати: Иссиқ ва қуюқ.
Хосияти: Ел ҳайдайди ва елдан бўлган оғриқни йўқотади.
Зарари: Қуланж ва савдо пайдо қилади.
Зарарини даф этиш: Занжабил мураббоси ва Эрон қовраги истеъмол қилинажи.

Қоқ гўшт

Табиати: Иссиқ ва қуруқ.
Хосияти: Иштаҳани очади.
Зарари: Кўз ва мияга зарари бор.
Зарарини даф этиш: Исмалоқ, лавлаги ва қатиқ билан истеъмол қилинади.

Оҳу гўшти

Табиати: Иссиқ ва барча ов ҳайвонларидан яхшидир.
Хосияти: Қуланж ва юз фалажи учун фойдалидир.
Зарари: Танани озғинлаштиради ва қуруқлик келтиради.
Зарарини даф этиш: Ёғлар ва ширинликлар билан истеъмол қилинади.

Қуён гўшти

Табиати: Иссиқ ва қуруқ.
Хосияти: Қалтироққа яхшидир.
Зарари: уйқусзлик пайдо қилади.Зарарини даф этиш: Ёғ, зира ва кашнич билан истеъмол қилинади.

Тоғ эчкисининг гўшти

Табиати: Иссиқликда мўътадил, лекин қуруқ.
Хосияти: Қорин оғриғи ва балғамга яхшидир.
Зарари: Асабни қуритади.
Зарарини даф этиш: Ёғда пиширилади.

(Давоми бор)

www.yangidunyo.org